Nawożenie naturalne użytków zielonych

Zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu z dnia 10 lipca 2007 r. z nawozami naturalnymi możemy wyjechać w pole 1 marca. Wczesną wiosną lub na początku okresu wegetacji użytki zielone możemy nawozić gnojowicą i gnojówką. Należy przy tym pamiętać, że przy wiosennym stosowaniu gnojówki azot jest wykorzystywany w 70 proc., a przy jesiennym tylko w 50 proc.

Z kalkulacji przeprowadzonych w IUNG wynika, że całkowita roczna produkcja gnojówki w Polsce wynosi ok. 13 mln m3, a gnojowicy ok. 7,5 mln m3. Najwięcej gnojówki i gnojowicy produkuje się wciąż w województwach: wielkopolskim, podlaskim i mazowieckim.Natomiast najczęściej stosowanym płynnym nawozem naturalnym jest gnojowica bydlęca, której wartość nawozowa uzależniona jest od zawartości suchej masy. W małych gospodarstwach natomiast gromadzi się i rozlewa nadal gnojowicę mieszaną: z obory i chlewni. Najpierw kilka słów o nawozach zalecanych do wiosennego stosowania na użytkach zielonych. Gnojowica to mieszanina moczu, kału oraz wody, którą spłukuje się stanowiska w bezściołowym chowie zwierząt. Skład chemiczny tego nawozu zależy od gatunku i żywienia zwierząt, a także stopnia rozcieńczenia wodą. I tak przeciętnie w 1 m ³ gnojowicy znajduje się 3–4 kg azotu, 2–3 kg fosforu, 3–4 kg potasu oraz 2–3 kg wapnia i 1 kg magnezu.


Oprócz makroelementów w gnojowicy występują również mikroelementy oraz substancja organiczna.
Gnojówką nazywamy przefermentowany mocz zwierząt, który zawiera przeciętnie do 0,3 proc. azotu i 0,7 proc. potasu oraz znikomą ilość fosforu.


Z 1 m3 gnojówki wnosimy więc do gleby odpowiednio 3 kg azotu i do 7 kg potasu. Praktycznie rzecz biorąc gnojówka to nawóz potasowo-azotowy, którego skład chemiczny zależy od gatunku zwierząt. Gnojówka bydlęca jest zwykle zasobniejsza w potas od gnojówki pochodzącej od trzody chlewnej.
Oba nawozy naturalne: gnojowica i gnojówka, poza wniesieniem do gleby cennych składników pokarmowych: makro i mikroelementów, poprawiają żyzność gleby. Dzieje się to za sprawą wzbogacania jej w materię organiczną i pobudzenie jej aktywności biologicznej.

Gnojowica i gnojówka stosowane na użytkach zielonych wydłużają okres wegetacji, korzystnie wpływają na zadarnienie, a dzięki zwiększeniu udziału wartościowych traw oraz roślin motylkowatych poprawiają skład botaniczny runi.

Należy jednak pamiętać, że stosowanie tak dobre rezultaty daje stosowanie optymalnych dawek tych nawozów.

Nadmiar gnojowicy i gnojówki na użytkach zielonych, bez nawożenia fosforem może pogarszać jakość runi oraz niekorzystnie wpływać na życie biologiczne gleby wskutek zmniejszenia się populacji dżdżownic w glebie. Dlaczego? Gnojowica zawiera spore ilości wody, po wylaniu na glebę zaczyna wypierać powietrze z gleby, co może prowadzić do powstania warunków beztlenowych, a w efekcie eliminacji dobroczynnych mikroorganizmów i szlachetnych gatunków traw i motylkowatych.


Z tego też względu nie należy wylewać gnojowicy i gnojówki na gleby słabo przepuszczalne, zbyt wilgotne, oraz ciężkie. Gleby lżejsze są zdecydowanie odporniejsze na nawet większe dawki gnojowicy, i nawet obite deszcze po wylaniu gnojowicy nie pogorszą warunków tlenowych w glebie.


Stosując gnojowicę i gnojówkę zaleca się również bezwzględnie przestrzegać zalecanych dawek, które muszą być zgodne z wymogami ochrony środowiska oraz wymaganiami pokarmowymi roślin. Warto przed każdorazowym wylaniem tych nawozów na pole pobrać próbki w celu oznaczenia podstawowych składników pokarmowych oraz suchej masy w przypadku gnojowicy, co pozwala precyzyjnie oszacować wielkość optymalnej dawki. Szczególnie istotna jest obok azotu, zawartość potasu i fosforu w nawozach 
naturalnych.


Trzeba pamiętać, że nadmiar potasu w paszy dla zwierząt jest szkodliwy.
Z kolei w przypadku gnojówki nie można zapomnieć o uzupełnieniu gleby fosforem. Na hektar trzeba wysiać co najmniej 50 kg P2O5. W przypadku stosowania płynnych nawozów naturalnych na pastwiskach należy także pamiętać o nawożenia wapniem.
Na użytkach zielonych najczęściej stosuje się 25-40 m3 gnojowicy i gnojówki na ha rocznie. Oznacza, to, że w okresie wegetacji jednorazowa dawka gnojowicy i gnojówki nie powinna być większa niż 15 m3/ha. Stosując te nawozy nie można zapominać o rozcieńczeniu wodą, w stosunku 1:0,5-1,0.
Takie postępowanie nie tylko zapobiega poparzeniom roślin, ale też zmniejsza straty azotu i poprawia jego wykorzystanie.


A straty azotu z gnojówki są duże.
Z tego też względu należy przechowywać ją w szczelnie zamkniętych zbiornikach, bez dostępu powietrza i chronić przed nagrzewaniem. Gnojówkę zaleca się wylewać tylko w bezwietrzne dni i następnie szybko wymieszać z glebą.
Obecnie stosowanie metody aplikacji płynnych nawozów naturalnych, dzięki użyciu nowoczesnego, specjalistycznego sprzętu pozwalają równomiernie rozlać je na całej powierzchni pola i przykryć, co znacznie ogranicza straty azotu z gnojowicy i gnojówki.


Gnojowicę i gnojówkę można stosować na użytkach zielonych w terminie późniejszym, ok. 2 tygodni po pierwszym pokosie. Natomiast na pastwiskach po drugim i trzecim wypasie.
Na pastwiskach najlepiej jest stosować gnojowicę w marcu, najlepiej jednorazowo całą dawkę.
Nawozowe działanie gnojowicy i gnojówki jest znacznie szybsze niż obornika, ponieważ większość substancji nawozowych znajduje się w formie mineralnej, a więc ich działanie jest bardziej zbliżone do działania nawozów mineralnych azotowych niż do obornika.
Do oceny wartości nawozowej gnojowicy i gnojówki oraz dla ułatwienia dawkowania tych nawozów wykorzystuje się równoważniki nawozowe.
Określają one działanie składnika pokarmowego zawartego w tych nawozach w porównaniu z powszechnie stosowanymi w optymalnym terminie nawozami mineralnymi i dotyczą trzech składników: azotu, fosforu i potasu.


Mniejsza wartość równoważnika oznacza zawsze słabsze działanie składnika w nawozie. Dla azotu gnojowicy równoważnik wynosi 30-70, a gnojówki 50-80. Pozostałe składniki pokarmowe w przypadku gnojowicy: fosfor i potas, a w przypadku gnojówki potas, wykazują takie same działanie plonotwórcze, jak z nawozów mineralnych, czyli odpowiednio ich równoważniki nawozowe dla fosforu i potasu wynoszą 100. Tak też jest w przypadku potasu gnojówki. W praktyce oznacza to, że jeśli równoważnik nawozowy dla azotu gnojowicy wynosi 60, znaczy to, 100 kg N azotu w gnojowicy daje identyczny efekt plonotwórczy jak 60 kg N w nawozach mineralnych. W przypadku fosforu i potasu 100 kg każdego z tych składników w gnojowicy zastępuje działanie, bez wpływu na wielkość plonu, identycznej ilości fosforu i potasu w nawozach mineralnych. W związku z tym te składniki pokarmowe w całości odejmujemy od planowanej dawki nawozów mineralnych na użytki zielone w roku stosowania tych nawozów.
Można więc sporo zaoszczędzić na zakupie nawozów mineralnych. Jeśli regularnie stosujemy nawozy naturalne do nawożenia użytków zielonych, to nawozy mineralne powinny uzupełniać brakujące ilości składników pokarmowych na zasadzie bilansu składników z uwzględnieniem potrzeb pokarmowych roślin.
Gdy planujemy stosować gnojowicą corocznie konieczna jest kontrola zasobności gleby w fosfor i potas.

Składnik, którego zawartość w glebie przewyższa poziom średni, powinien być punktem wyjścia przy sporządzaniu planu nawożenia. Na glebach o zawartości fosforu powyżej 40 mg P2O5 na 100 g należy całkowicie zaniechać stosowania gnojowicy. Gnojówka natomiast nie powinna być stosowana na glebach o bardzo wysokiej zawartości potasu- powyżej 40 mg K2O na 100 g gleby lekkiej, 50 mg K2O na 100 g gleby średniej i 60 mg K2O na 100 g gleby ciężkiej.

Zasady przechowywania i stosowania nawozów naturalnych (obornika, gnojowicy i gnojówki) regulują odpowiednio Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 10 lipca 2007 r. oraz art. 47 Ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 z późniejszymi zmianami. Natomiast wielkości dawek nawozów naturalnych określają przepisy Dyrektywy Azotanowej.
Zgodnie z jej wytycznymi ilość azotu stosowanego w nawozach naturalnych nie może przekraczać rocznie 170 kg na hektar, w więc w przypadku gnojowicy maksymalna wielkość dawki nie może przekraczać 45 m3 na hektar.
Przy aplikacji gnojowicy i gnojówki należy bezwzględnie przestrzegać zasady zakazu stosowania nawozów naturalnych w postaci płynnej na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na stoku o nachyleniu większym niż 10%.


Nawozów naturalnych nie można też stosować w odległości mniejszej niż 20 m od stref ochronnych źródeł i ujęć wody, brzegu zbiorników.
Efektywność działania płynnych nawozów naturalnych jest większa na glebach o optymalnym dla roślin uprawnych odczynie oraz terminie stosowania, pozwalającym jak najlepiej wykorzystać składniki pokarmowe z tych nawozów.
Na łąkach i pastwiskach gnojowicę i gnojówkę można wylewać nie częściej niż co 2-3 lata. Częstsze stosowanie tych nawozów prowadzi do wzrostu zachwaszczenia baldaszkowatymi, co pogarsza jakość runi.

Dr Dorota Pikuła
IUNG-PIB Puławy