Celowość regulacji odczynu gleby

Podstawowym wskaźnikiem żyzności gleby jest jej odczyn określany wielkością pHKCl. Odczyn dostarcza szeregu informacji o kierunkach procesów zachodzących w glebie, których skutki wpływają na rośliny uprawne. Odczyn gleby reguluje się poprzez zabieg wapnowania, który wpływa kompleksowo na żyzność gleb zmieniając korzystnie jej fizyczne chemiczne i biologiczne właściwości.

Każda gleba, ze względu na wielkość kompleksu sorpcyjnego, posiada tylko jej właściwy zakres optymalnego odczynu (Tab.1), powyżej tego zakresu wapnowanie jest zabiegiem nieuzasadnionym. Dawkę wapna określa się na podstawie ustalonych dla danej gleby klasy potrzeb wapnowania, które wynikają z odczynu i przynależności do określonej kategorii agronomicznej (Tab.2).

W wyniku zakwaszenia gleb wzrasta koncentracja jonu wodoru, co prowadzi do pogorszenia i zmniejszenia plonów roślin. Skutki zakwaszenia szybciej występują na glebach lekkich i bardzo lekkich o małych zdolnościach buforowych niż na średnich i ciężkich. Na glebach bardzo lekkich i lekkich ubogich w kationy wapnia, potasu i magnezu, z powodu małej buforowości i silnego przemywania przez wody opadowe przy silnym zakwaszeniu poniżej pH 5,5 wzrasta zawartość ruchomych form glinu i manganu w porównaniu z glebami o odczynie obojętnym. Toksyczne działanie glinu obserwuje się przede wszystkim na korzeniach roślin. Ich wzrost jest zahamowany, są zgrubiałe, barwy brunatnej, o małej liczbie korzeni drobnych. Ma to swoje odbicie w transporcie wody i soli mineralnych z roztworu glebowego do części nadziemnych roślin. Ponadto korzenie roślin są bardziej podatne na zakażenie szczególnie patogenami. Duża koncentracja glinu w roztworze glebowym hamuje pobieranie oraz transport wapnia i magnezu. Na glebach zakwaszonych oprócz nadmiaru kationów wodoru i glinu, również toksycznie działa na rośliny pojawiający się w nadmiernych stężeniach mangan.

Gleby średnie i ciężkie dzięki większej buforowości i zawartości kationów zasadowych rzadziej narażone są na pojawienie się glinu ruchomego, ale zaprzestanie kontroli stanu ich zakwaszenia i zaniechanie zabiegu wapnowania prowadzi do obniżenia ich naturalnej żyzności, a nawet jest zalążkiem stopniowej degradacji. W glebach kwaśnych o odczynie poniżej pH 5,0 drastycznie ubożeje liczba oraz różnorodność mikroorganizmów między innymi wzrasta udział grzybów a maleje bakterii. Brak wapnia powoduje, że nie powstają w glebie trwałe związki próchniczne, a dominują kwaśne, łatwo rozpuszczalne fulwokwasy. Co więcej, obumierają organizmy glebowe, biorące udział w powstawaniu próchnicy. Ma to fatalne skutki dla wszystkich rodzajów gleb. W glebach lekkich próchnica, wobec niewielkiej ilości minerałów ilastych, jest podstawą żyzności. W glebach średnich i ciężkich nie jest możliwe utrzymanie struktury gruzełkowatej. Żeby tego było mało kolejnym ujemnym skutkiem niskiego pH jest to, że substancja organiczna może być jedynie zmineralizowana, w wyniku czego, nie bierze udziału we wzroście trwałej próchnicy.

Utrzymanie wysokiej aktywności w warunkach wysokiego zakwaszenia jest niemożliwe. W takim środowisku, że „czują się” bakterie z rodzaju Rhizobium, których symbioza z roślinami motylkowatym jest warunkiem wiązania azotu atmosferycznego. Kwaśna gleba nie jest w stanie zapewnić dobrych warunków dla wolnożyjących mikroorganizmów wiążących N.

Wraz ze wzrostem zakwaszenia pobieranie składników pokarmowych przez rośliny ulega zakłóceniu. Zmniejsza się przyswajalność fosforu, magnezu, wapnia, molibdenu. Wapń i magnez są wymywane do głębszych warstw a pobieranie tych jonów przez rośliny jest utrudnione przez dużą koncentrację glinu. Należy jeszcze dodać, że rośliny rosnące na glebach kwaśnych zawierają znaczne ilości metali ciężkich i siarczanów. W zaleceniach nawozowych dla poszczególnych gatunków roślin podaje się optymalne zakresy pH (Tab. 3), dla większości z nich przedział ten mieści się w granicach pH 5,5-6,5, czyli obejmuje gleby słabo kwaśne i obojętne.

Wraz z zabiegiem wapnowania wprowadzany jest do gleby wapń. Jest on niezbędnym składnikiem pokarmowym dla roślin. Spełnia ważną rolę w ich prawidłowym wzroście i rozwoju. Między innymi wpływa na gospodarkę wodną, węglowodanową i białkową. Wapń jest pierwiastkiem słabo przemieszczającym się w roślinie z liści starszych do stożków wzrostu. Roślinom uprawianym w polu zasadniczo nie brakuje wapnia jako składnika pokarmowego.

Niektóre gatunki wymagają dodatkowo dokarmienia wapniem. Przede wszystkim są to odmiany jabłoni, w których na owocach występuje gorzka plamistość podskórna. W uprawie papryki i pomidora pojawia się sucha zgnilizna wierzchołkowa.

Aby poznać aktualne pH gleby konieczne jest pobranie prób gleby z warstwy ornej pól uprawnych i przekazanie ich do najbliższej Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej w celu określenia potrzeb wapnowania i zasobności w przyswajalne dla roślin formy fosforu, potasu i magnezu. Dzięki uzyskanym informacjom o stanie żyzności gleby możliwe będzie zastosowanie optymalnych dawek i formy wapna nawozowego oraz nawozów fosforowych i potasowych.

Warunkiem największej efektywności wapnowania jest zastosowanie optymalnej dawki CaO i odpowiedniej formy nawozu. Ważne jest też, aby zabieg wapnowania wykonany był w najlepszym miejscu w zmianowaniu. Na gleby bardzo lekkie i lekkie wskazane jest stosowanie wapna węglanowego (CaCO3), łagodnie zmieniającego odczyn gleby. Na gleby średnie i ciężkie zaleca się stosowanie wapna tlenkowego CaO, które działa szybciej na zmianę odczynu i rozluźnia te gleby poprawiając stosunki powietrzno – wodne.

Podsumowując, należy sobie uświadomić, że dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin bardzo ważny jest odpowiedni odczyn gleby. Myślę, że przedstawione informacje będą bodźcem dla wszystkich rolników do podjęcia działań mających na celu poprawę i utrzymanie odpowiedniego pH, co daje podstawę zachowania wysokiej żyzności gleb, wynikiem czego są zadawalające i stabilne plony o wysokich parametrach jakościowych.