Uprawa gryki

Gryka zwyczajna jest rośliną dwuliścienną z rodziny rdestowatych. Zaliczana jest do grupy roślin zbożowych ze względu na podobny skład chemiczny nasion i agrotechnikę uprawy. Jej nasiona odznaczają się dużą zawartością białka (11 – 16%) i dobrze zbilansowanym składem aminokwasów lecz nie zawierają glutenu - dlatego spożywane są tylko w postaci kaszy. Słoma wykorzystywana jest jako pokarm dla zwierząt.


Roślina ta posiada liczne zalety:

• skutecznie chroni glebę przed erozją
• jest odporna na szkodniki i choroby
• ma działanie fitosanitarne na glebę, ponieważ skuteczne zwalcza nicienie,
• wywiera też na nią działanie allelopatyczne - ponieważ ogranicza występowanie szkodników glebowych np. rolnic i pędraków i niektórych chwastów jak perz i komosa
• ma wysoką zdolność przyswajania azotu i fosforu z gleby,
• ma małą wrażliwość na warunki glebowe,
• może być źródłem paszy dla zwierząt (słoma)

Obok użytkowania na ziarno w plonie głównym, gryka może być uprawiana jako roślina poplonowa – szczególnie na glebach o niskiej bonitacji.
Tak liczne zalety powinny zdecydować o zwiększeniu jej popularności. Okazuje się jednak, że jest niezbyt popularna, a główną przyczyną małego areału jest zbyt niski poziom plonowania i jego zawodność.

Biologia rośliny

Gryka jest rośliną owadopylną, w ponad 90 % zapylaną przez pszczoły i jest bardzo ceniona za swą miododajność. Mało kto wie, że żywotność i zdolność do zapylania pojedynczego kwiatka wynosi zaledwie jeden dzień. Jeżeli w tym dniu nie zostanie zapylony, zamiera i jest stracony jako organ reprodukcyjny, bo nie wyda nasion.
Co ciekawe, gryka jest rośliną o bardzo krótkim okresie wegetacji. Jej wzrost i rozwój wynosi tylko od 70. do 90. dni. Jest rośliną ciepłolubną i wrażliwą na najmniejsze przymrozki.
Optymalny termin siewu w naszym rejonie przypada między 15 a 25 maja. Szybkość wschodów w warunkach polowych zależy od wilgotności i temperatury gleby. Przy odpowiedniej wilgotności i temperaturze(18-22 0 C) pełnia wschodów występuje po 5 - 6 dniach. Optymalna temperatura kiełkowania wynosi powyżej 150 C, zaś w okresie wzrostu i rozwoju gryka wymaga temperatury w przedziale 17 - 200 C. Zbyt wysoka temperatura i susza nie są korzystne - szczególnie w czasie kwitnienia - gdyż powodują zamieranie zawiązków. Okres kwitnienia łanu waha się w szerokich granicach od 30 do 70 dni, samych roślin od 30 do 50, a pojedynczego kwiatostanu od 20 do 25 dni. Z zapłodnionego kwiatu rozwija się owoc – orzeszek, który jest nasieniem tej rośliny. Owoc jest zwykle trójgraniasty ostro zakończony.

Agrotechnika:

Grykę uprawia się na kompleksie lżejszych gleb, często w zmianowaniu z żytem i łubinem. Nie reaguje ona wyraźnie na przedplon i często wysiewa się ją na stanowisku po zbożach. Roślina wymaga gleb o odczynie lekko kwaśnych do obojętnego (pH 5,6-7,2 ) Zupełnie nie nadają się do jej uprawy gleby podmokłe lub bardzo suche.
Sposób uprawy roli pod grykę jest taki sam jak pod zboża jare.
Wysokość dawek nawozów mineralnych zależy od przedplonu, typu gleby i jej zasobności w składniki pokarmowe. Przy niskiej zasobności w fosfor i potas zaleca się dawki
40 –60 kg fosforu i 60 –90 kg potasu na 1 ha, przy średniej 30 kg fosforu i 40-50 kg potasu,
natomiast przy wysokiej 15 kg fosforu i 20-30 kg potasu. Nawozy fosforowo – potasowe stosuje się wczesną wiosną i dokładnie miesza je z glebą. Spośród makroskładników największy wpływ na plon ma azot, ale w jego dawkowaniu musimy być ostrożni, ponieważ zbyt wysokie nawożenie azotem powoduje nadmierny rozwój roślin, co skutkuje obniżeniem plonu ziarna i późniejszym jego dojrzewaniem. Wielkość dawek azotu waha się od 40-80 kg/ha czystego składnika. Najniższe nawożenie azotem stosuje się na glebach lepszych i po dobrych przedplonach. Przed siewem dawka azotu nie powinna przekraczać 50 kg/ha. Większe dawki powinny być dzielone na 2 części - ½ przed siewem i ½ na początku kwitnienia.

Siew

Do siewu gryki przystępujemy dopiero wtedy, gdy minie obawa wystąpienia przymrozków. Roślina jest wrażliwa na niskie temperatury gleby, toteż do siewu można przystąpić gdy gleba w wierzchniej warstwie ogrzeje się do temperatury 8 - 10 0 C. Optymalny termin siewu w naszym regionie wypada między 15 – 25 maja.
Grykę można siać w rozstawach rzędów od 12 cm do 45 cm. Przy wysiewie nasion w rozstawie rzędów 12 cm obsada nasion winna wynosić 2,9 do 3,6 miliona szt./1 ha, przy rozstawie rzędów 25 cm, od 2,5 do 2,9 miliona szt./1 ha, a przy rozstawie rzędów 45 cm ilość nasion winna wynosić od 2 do 2,5 miliona szt./1 ha. Badania wykazały że szersza rozstawa rzędów jest najkorzystniejsza dla uzyskania wysokich plonów ziarna.
Przy wczesnym terminie siewu i dobrej wilgotności gleby, głębokość siewu powinna wynosić 2 – 3 cm. Głębiej (4 – 6 cm) należy siać w późniejszym terminie, na glebach lżejszych, przy niedoborach wilgoci oraz w przypadku stosowania herbicydów.

Odmiany

Wybór odmian gryki jest niewielki:
Hruszowska - (najstarsza w rejestrze – 1957 r.) zalecana do uprawy na gleby słabsze o gorszej kulturze, ale nie suche. Jest to odmiana o mniejszej plenności od podanych poniżej.
Kora -( zarejestrowana w 1993r.) zalecana do uprawy na glebach lepszych: kompleks pszenny dobry, żytni bardzo dobry.
Panda i Luba - ( zarejestrowane w 1998 r.) o podobnych właściwościach i wymaganiach jak odmiana Kora. Są to odmiany odporniejsze na wiosenne chłody od pozostałych.


Ochrona i zbiór 

Do zwalczania chwastów w gryce nie ma zarejestrowanych środków ochrony roślin. Gdy 60-70% nasion ma barwę brunatną lub czarną, należy zastosować preparat Harvade 25 F w dawce 1,5-2,0 l/ha i po 2-3 tygodniach dokonujemy zbioru gryki kombajnem.

Wiesław Tarwacki
MODR TZDR w Żurominie

Literatura;
1Szczegółowa uprawa roślin- praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Hersego
2 Zalecenia agrotechniczne – Technologia uprawy roślin IUNG – Puławy
3 Lista odmian roślin rolniczych – COBORU 1998 r. – Słupia Wielka
4 Uprawa gryki na ziarno. Nauka – praktyce. 1996 r. AR Wrocław.